Σουλφαμεθοξαζόλη/Τριμεθοπρίμη (Bactrimel): Οδηγίες Χρήσης – Ενδείξεις – Παρενέργειες

Το συνδυαστικό φάρμακο σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο Bactrimel, Co-trimoxazole κ.α.) έχει ευρύ φάσμα εφαρμογών στην αντιμετώπιση διαφόρων βακτηριακών λοιμώξεων. Οι κύριες ενδείξεις χρήσης του περιλαμβάνουν:

• Λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος: Η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο) αποτελεί θεραπεία εκλογής για οξείες και επιπλεγμένες ουρολοιμώξεις όπως κυστίτιδα και πυελονεφρίτιδα.
• Λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος: Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία βρογχίτιδας, πνευμονίας και άλλων λοιμώξεων του αναπνευστικού από παθογόνα όπως Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae και Moraxella catarrhalis.
• Λοιμώξεις του γαστρεντερικού συστήματος: Ενδείκνυται για τη θεραπεία ταξιδιωτικής διάρροιας και βακτηριακής γαστρεντερίτιδας.
• Λοιμώξεις από σταφυλοκόκκους: Όπως αναφέρουν οι Grim et al. (“Sulfamethoxazole Trimethoprim as a Viable Treatment Option for Infections Caused by Methicillin-Resistant Staphylococcus aureus“), η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για λοιμώξεις από μεθικιλλινο-ανθεκτικούς σταφυλοκόκκους.
• Λοιμώξεις σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς: Το φάρμακο χορηγείται προφυλακτικά για την πρόληψη της πνευμονικής πνευμονίας από Pneumocystis jirovecii σε ασθενείς με AIDS.
• Νόσος του λεγεωνάριου: Η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο) αποτελεί εναλλακτική θεραπευτική επιλογή για λοιμώξεις από Legionella pneumophila.
• Τοξοπλάσμωση: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προφυλακτική αγωγή σε έγκυες γυναίκες με τοξοπλάσμωση για την πρόληψη της κάθετης μετάδοσης.

Σημειώνεται ότι οι ενδείξεις αυτές ενδέχεται να διαφέρουν ανάλογα με τη χώρα και τις κατευθυντήριες οδηγίες. Επίσης, όπως τονίζουν οι Huang et al. (2012) στο Journal of Antimicrobial Chemotherapy, η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη διατηρεί σημαντική αποτελεσματικότητα έναντι του Mycobacterium tuberculosis.

Προειδοποιήσεις

(Η3) Αντενδείξεις και Προφυλάξεις πριν τη λήψη

Η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο Bactrimel, Septra, Co-trimoxazole κ.α.) δεν πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς με:

• Αλλεργία στις σουλφοναμίδες, τριμεθοπρίμη ή οποιοδήποτε άλλο συστατικό του φαρμάκου
• Σοβαρή ηπατική ανεπάρκεια
• Σοβαρή νεφρική ανεπάρκεια (κρεατινίνη ορού >2mg/dL)
• Έλλειψη φολικού οξέος ή αναιμία από έλλειψη φυλλικού οξέος
• Σοβαρή υπόταση
• Πορφυρία

Προσοχή απαιτείται και σε περιπτώσεις:

• Ήπιας έως μέτριας νεφρικής ανεπάρκειας (απαιτείται προσαρμογή δόσης)
• Διαταραχές του μεταβολισμού των πουρινών (π.χ. ουρική αρθρίτιδα)
• Έλλειψη γλυκόζης-6-φωσφορικής αφυδρογονάσης
• Θρομβοπενία ή λευκοπενία

Ειδικές προειδοποιήσεις για ηλικιωμένους, παιδιά και εγκύους

Ηλικιωμένοι: Η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη πρέπει να χορηγείται με προσοχή καθώς απαιτείται προσαρμογή της δοσολογίας λόγω πιθανής μειωμένης νεφρικής λειτουργίας. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για ανεπιθύμητες ενέργειες.

Παιδιά: Αντενδείκνυται σε νεογνά κατά τη γέννηση και τις πρώτες 2 μήνες ζωής λόγω αυξημένου κινδύνου για κέρινο πυρετό, αιμόλυση και υπερβιλιρρουβιναιμία. Στα μεγαλύτερα παιδιά, πρέπει να εφαρμόζεται η κατάλληλη δοσολογία ανάλογα με το βάρος.

Έγκυες: Η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη διαπερνά τον πλακούντα και σύμφωνα με τους Hamid et al. (“A deadly prescription: combination of methotrexate and trimethoprim-sulfamethoxazole”), ο συνδυασμός με μεθοτρεξάτη μπορεί να αποβεί θανατηφόρος στην κύηση. Χρησιμοποιείται μόνο εάν τα πιθανά οφέλη υπερτερούν των κινδύνων.

Οι γενικές συστάσεις είναι να αποφεύγεται η χρήση του φαρμάκου κατά την κύηση και το θηλασμό εκτός αν είναι απολύτως απαραίτητο. Απαιτείται στενή παρακολούθηση τόσο της μητέρας όσο και του εμβρύου/νεογνού.

Δοσολογία και χορήγηση του φαρμάκου σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη

Η σωστή δοσολογία της σουλφαμεθοξαζόλης/τριμεθοπρίμης (φάρμακο Bactrimel, Septra  κ.α.) εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως η ένδειξη, το βάρος του ασθενούς, η ηλικία και η νεφρική λειτουργία. Οι δόσεις πρέπει να προσαρμόζονται κατάλληλα ώστε να επιτυγχάνονται επαρκείς συγκεντρώσεις του φαρμάκου στο αίμα και στους ιστούς-στόχους.

Για ενήλικες με φυσιολογική νεφρική λειτουργία, η συνήθης δόση είναι:

• Λοιμώξεις αναπνευστικού, ουροποιητικού: 800mg σουλφαμεθοξαζόλης/160mg τριμεθοπρίμης δύο φορές ημερησίως για 10-14 ημέρες
• Οξεία απλή πυελονεφρίτιδα: 800mg/160mg δύο φορές ημερησίως για 14 ημέρες

Σε σοβαρές λοιμώξεις, μπορεί να χορηγηθεί υψηλότερη δόση έως 1,6g/320mg δύο έως τρεις φορές ημερησίως.

Για την πρόληψη λοιμώξεων από Pneumocystis jirovecii σε ασθενείς με AIDS, συνιστώνται 800mg/160mg ημερησίως ή 800mg/160mg τρεις φορές εβδομαδιαίως.

Στους ηλικιωμένους απαιτείται αναπροσαρμογή της δόσης σύμφωνα με την κρεατινίνη ορού και τον υπολογισμό της σπειραματικής σωλήνωσης. Παρόμοια προσαρμογή γίνεται και σε βρέφη/παιδιά βάσει ηλικίας και σωματικού βάρους.

Όπως αναφέρουν οι Vilchèze και Jacobs, σε συνδυασμό με ισονιαζίδη ή ριφαμπικίνη, η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη εμφανίζει βακτηριοκτόνο δράση έναντι του Mycobacterium tuberculosis, γεγονός που την καθιστά πολύτιμη επιλογή για ανθεκτικές περιπτώσεις.

 Οδοί και τρόποι χορήγησης

Η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο) διατίθεται σε από του στόματος και παρεντερικές μορφές:

• Δισκία/καψάκιες για χορήγηση από το στόμα
• Ενέσιμο διάλυμα για ενδοφλέβια ή ενδομυϊκή χορήγηση σε νοσοκομειακό περιβάλλον

Η από του στόματος οδός προτιμάται για την εξωνοσοκομειακή θεραπεία και θα πρέπει να λαμβάνεται με άδειο στομάχι ή με ελαφριά γεύματα καθώς τροφές πλούσιες σε ασβέστιο μπορούν να μειώσουν την απορρόφηση.

Η παρεντερική οδός εφαρμόζεται σε ασθενείς που δεν μπορούν να λάβουν από του στόματος θεραπεία ή για τη θεραπεία σοβαρών λοιμώξεων που απαιτούν άμεση έναρξη αντιμικροβιακής αγωγής σε νοσοκομειακό περιβάλλον.

Τι να κάνω αν παραλείψω μια δόση σουλφαμεθοξαζόλης/τριμεθοπρίμης;

Αν παραλειφθεί μία δόση του φαρμάκου σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο Bactrimel, Septra, Co-trimoxazole κ.α.), συνιστάται η λήψη της αμέσως μόλις το θυμηθείτε. Ωστόσο, αν πλησιάζει η ώρα για την επόμενη προγραμματισμένη δόση, παραλείψτε τη χαμένη και συνεχίστε με το κανονικό σχήμα δοσολογίας. Μην λάβετε διπλή δόση για να αντισταθμίσετε τη δόση που ξεχάσατε.

Είναι σημαντικό να τηρούνται πιστά οι οδηγίες δοσολογίας καθώς η παράλειψη δόσεων μπορεί να οδηγήσει σε υπoθεραπευτικές συγκεντρώσεις του φαρμάκου στον οργανισμό και να μειώσει την αποτελεσματικότητά του. Αυτό με τη σειρά του αυξάνει τον κίνδυνο για ανάπτυξη ανθεκτικότητας των παθογόνων μικροοργανισμών.

Επίσης, οι ασθενείς που λαμβάνουν σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη για πρόληψη λοιμώξεων (π.χ. Pneumocystis) δεν θα πρέπει να παραλείπουν δόσεις καθώς αυτό τους καθιστά πιο ευάλωτους.

Υπερδοσολογία

Η υπερδοσολογία με σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο) μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Ναυτία, έμετος, ανορεξία
• Κραμπες, διάρροια
• Ωχρότητα
• Κεφαλαλγία, υπνηλία, σύγχυση
• Αρθραλγίες, μυαλγίες
• Αιματουρία, κρυσταλλουρία
• Διαταραχές ηλεκτρολυτών
• Σπασμοί
• Αναπνευστική καταστολή
• Οξεία νεφρική ανεπάρκεια

Σε περίπτωση υπερδοσολογίας, συνιστάται η άμεση μεταφορά του ασθενούς σε νοσοκομείο. Θα πρέπει να εφαρμοστούν υποστηρικτικά μέτρα όπως απογαλακτισμός και ενυδάτωση, αλκαλινοποίηση των ούρων για απέκκριση της τοξίνης, καθώς και συμπτωματική θεραπεία ανάλογα με τις εκδηλώσεις.

Όπως επισημαίνουν οι Lobo et al. στο άρθρο τους (“Therapeutic Potential of Caspofungin Combined with Trimethoprim-Sulfamethoxazole for Pneumocystis Pneumonia…”), η υπερδοσολογία με σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την πρόκληση σοβαρής πνευμονικής αντίδρασης σε ασθενείς με Pneumocystis jirovecii πνευμονία.

Γι’ αυτό, είναι ζωτικής σημασίας η αυστηρή τήρηση των οδηγιών δοσολογίας από τους ασθενείς και η προσεκτική παρακολούθησή τους από τους θεράποντες ιατρούς.

Παρενέργειες της σουλφαμεθοξαζόλης/τριμεθοπρίμης (φάρμακο Bactrimel, Septra κ.α.)

Το συνδυαστικό φάρμακο σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη σχετίζεται με διάφορες ανεπιθύμητες ενέργειες, ορισμένες από τις οποίες μπορεί να είναι σοβαρές. Οι πιο συχνές παρενέργειες περιλαμβάνουν:

• Γαστρεντερικές διαταραχές: Ναυτία, έμετος, ανορεξία, δυσκοιλιότητα, διάρροια
• Δερματικές αντιδράσεις: Εξάνθημα, κνησμός, φωτοευαισθησία
• Αιματολογικές διαταραχές: Ήπια λευκοπενία, ουδετεροπενία, θρομβοπενία, απλαστική αναιμία (σπάνια)
• Ηπατοτοξικότητα: Αύξηση ηπατικών ενζύμων
• Υπερκαλιαιμία
• Υπεργλυκαιμία
• Κεφαλαλγία, ζάλη, αϋπνία
• Μυαλγίες, αρθραλγίες

Σοβαρότερες, λιγότερο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι:

• Σύνδρομο Stevens-Johnson και Τοξική Επιδερμική Νεκρόλυση
• Αγγειίτιδα, πορφυρία, φωτοευαισθητική δερματίτιδα
• Αιμολυτική αναιμία σε ασθενείς με έλλειψη G6PD
• Υπερκαλιαιμική νεφρική ανεπάρκεια
• Πανκυτταροπενία, απλαστική αναιμία
• Ηπατική νέκρωση
• Ουρική αρθρίτιδα, υπερουριχαιμία
• Σπασμοί
• Ψύχωση, διαταραχές όρασης, βουητά στα αυτιά

Όπως υπογραμμίζεται από τους Hamid et al. (“A deadly prescription: combination of methotrexate and trimethoprim-sulfamethoxazole”), ο συνδυασμός σουλφαμεθοξαζόλης/τριμεθοπρίμης με μεθοτρεξάτη μπορεί να αποβεί θανατηφόρος κατά την κύηση.

Οι περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες είναι δοσοεξαρτώμενες και αναστρέψιμες με τη διακοπή του φαρμάκου. Εντούτοις, για σοβαρές αντιδράσεις ενδέχεται να χρειαστεί νοσοκομειακή αντιμετώπιση. Συνιστάται στενή παρακολούθηση των ασθενών και άμεση αναφορά τυχόν συμπτωμάτων στον θεράποντα ιατρό.

Αλληλεπιδράσεις

Η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο Bactrimel, Septra, Co-trimoxazole κ.α.) εμπλέκεται σε διάφορες πιθανές αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα, τρόφιμα και φυτικά προϊόντα που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη χορήγησή της.

Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-φαρμάκου

• Αντιπηκτικά (βαρφαρίνη): Αυξημένος κίνδυνος αιμορραγίας
• Μεθοτρεξάτη: Σοβαρή τοξικότητα λόγω μειωμένης νεφρικής απέκκρισης
• Διουρητικά αποβολής καλίου (θειαζίδες): Αύξηση επιπέδων καλίου
• Σουλφονυλουρίες (γλιβενκλαμίδη): Ενισχυμένη υπογλυκαιμική δράση
• Κυκλοσπορίνη: Αυξημένος κίνδυνος νεφροτοξικότητας
• Αμοδιακίνη: Αύξηση της βιοδιαθεσιμότητας της σουλφαμεθοξαζόλης
• Ριφαμπικίνη: Μείωση επιπέδων τριμεθοπρίμης στο αίμα
• Ζιδοβουδίνη: Αυξημένος κίνδυνος ουδετεροπενίας
• Φαινυτοΐνη: Ενδέχεται να αυξήσει τα επίπεδα φαινυτοΐνης

Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-τροφής

• Ασβέστιο: Τροφές πλούσιες σε ασβέστιο (γαλακτοκομικά, φυλλώδη λαχανικά) μειώνουν την απορρόφηση της σουλφαμεθοξαζόλης
• Φολικό οξύ: Λόγω του ανταγωνιστικού μηχανισμού δράσης, το φάρμακο μπορεί να προκαλέσει έλλειψη φολικού οξέος. Συνιστάται συμπληρωματική χορήγηση.

Όπως τονίζουν οι Lobo et al. (“Therapeutic Potential of Caspofungin Combined with Trimethoprim-Sulfamethoxazole…”), η συγχορήγηση σουλφαμεθοξαζόλης/τριμεθοπρίμης με κασποφουνγίνη αποδείχθηκε αποτελεσματική για την αντιμετώπιση της πνευμονίας από Pneumocystis σε πειραματικά μοντέλα.

Συνεπώς, οι θεραπευτικές αλληλεπιδράσεις του φαρμάκου αποτελούν ενδιαφέρον πεδίο για περαιτέρω έρευνα και πιθανές νέες χρήσεις.

Λόγω του υψηλού κινδύνου σοβαρών αλληλεπιδράσεων, είναι σημαντικό οι επαγγελματίες υγείας να ενημερώνονται πλήρως για τυχόν συγχορηγούμενη αγωγή και δίαιτα των ασθενών που λαμβάνουν σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο). Η στενή παρακολούθηση είναι απαραίτητη για την έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση πιθανών ανεπιθύμητων αλληλεπιδράσεων.

Πρόσθετες σημαντικές πληροφορίες

Η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη είναι ένας συνδυασμός αντιβιοτικών με ευρύ φάσμα δράσης, αλλά η ανάπτυξη ανθεκτικότητας αποτελεί σημαντική πρόκληση. Προκλινικές και κλινικές μελέτες έχουν αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα και ασφάλειά της, ενώ μετεγκριτικές μελέτες και φαρμακοεπαγρύπνηση παρακολουθούν τη χρήση της. Συγκριτικές μελέτες δείχνουν ότι διατηρεί υψηλή αποτελεσματικότητα σε πολλές λοιμώξεις. Συστηματικές ανασκοπήσεις συνθέτουν τα διαθέσιμα δεδομένα, ενώ τρέχουσες ερευνητικές κατευθύνσεις περιλαμβάνουν την ανάπτυξη νέων φαρμακοτεχνικών μορφών, στρατηγικές κατά της ανθεκτικότητας, νέους συνδυασμούς, διερεύνηση νέων ενδείξεων και βελτιστοποίηση δοσολογίας. Η περαιτέρω έρευνα μπορεί να αξιοποιήσει αυτό το παλιό φάρμακο σε νέες θεραπευτικές στρατηγικές.

Συνοπτικά

Η σουλφαμεθοξαζόλη/τριμεθοπρίμη (φάρμακο Bactrimel, Septra, Co-trimoxazole κ.α.) είναι ένα αποτελεσματικό συνδυαστικό αντιβιοτικό με ευρύ φάσμα δράσης έναντι διαφόρων βακτηριακών παθογόνων. Αποτελεί θεραπεία εκλογής για λοιμώξεις όπως ουρολοιμώξεις, αναπνευστικές λοιμώξεις, ταξιδιωτική διάρροια και πνευμονία από Pneumocystis jirovecii σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς.

Παρά τη μακρόχρονη χρήση της, η ανάπτυξη ανθεκτικότητας και η εμφάνιση σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών αποτελούν σημαντικές προκλήσεις. Προσοχή πρέπει να δίνεται σε πιθανές αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα αλλά και σε ειδικούς πληθυσμούς όπως έγκυες, παιδιά και ηλικιωμένοι.

Συνεχίζονται οι έρευνες για τη βελτιστοποίηση της χρήσης του, την ανάπτυξη νέων φαρμακοτεχνικών μορφών και τη διερεύνηση νέων θεραπευτικών ενδείξεων. Παράλληλα, η στενή παρακολούθηση από τις ρυθμιστικές αρχές είναι απαραίτητη για την ανίχνευση πιθανών μακροπρόθεσμων παρενεργειών.

gnosiatriki.gr

ΠΡΟΣΟΧΗ: Η λήψη φαρμάκων χωρίς ιατρική επίβλεψη μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για την υγεία σας. Ακολουθείτε πάντα τις οδηγίες που αναγράφονται στις συσκευασίες των φαρμακευτικών σκευασμάτων, καθώς ενδέχεται να υπάρχουν αλλαγές στις προδιαγραφές των προϊόντων που προμηθεύεστε. Τα εμπορικά ονόματα που χρησιμοποιούνται σε αυτό το κείμενο είναι απλώς παραδείγματα δημοφιλών φαρμάκων με τις ουσίες που περιγράφονται, αλλά η ακριβής σύσταση μπορεί να διαφέρει από προϊόν σε προϊόν. Εδώ, η έμφαση δίνεται στις δραστικές ουσίες και όχι στα εμπορικά ονόματα. Τα ονόματα των φαρμάκων παρατίθενται μόνο για την ευκολία των αναγνωστών, αλλά πρέπει να διαβάζετε τις οδηγίες του κάθε σκευάσματος που θα χρησιμοποιήσετε καθώς μπορεί να διαφέρει. Η συνεχής επικοινωνία με τον γιατρό και τον φαρμακοποιό σας είναι απαραίτητη. Μην καταφεύγετε ποτέ στην αυτοχορήγηση φαρμάκων, γιατί εκθέτετε την υγεία σας σε σημαντικούς κινδύνους.

Βιβλιογραφία

• SA Grim, RP Rapp, CA Martin… – … : The Journal of Human …, 2005 – Wiley Online Library accpjournals
• TS Huang, CM Kunin, BS Yan, YS Chen… – Journal of …, 2012 academic
• C Vilchèze, WR Jacobs Jr – Antimicrobial agents and …, 2012 – Am Soc Microbiol journals
• M Hamid, B Lashari, I Ahsan, I Micaily… – Journal of Community …, 2018 – Taylor & Francis tandfonline
• ML Lobo, F Esteves, B de Sousa, F Cardoso… – PLoS …, 2013 journals.plos

Συχνές Ερωτήσεις