Αμφεταμίνες: Παρενέργειες, Χρήσεις και Μηχανισμός Δράσης

Τι είναι οι αμφεταμίνες;

Οι αμφεταμίνες (amphetamines) είναι συνθετικά ψυχοδιεγερτικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία διαταραχών όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) και η ναρκοληψία. Μερικά γνωστά εμπορικά σκευάσματα που περιέχουν αμφεταμίνες είναι το Adderall, το Dexedrine, το Vyvanse κ.α. Οι αμφεταμίνες ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα και έκτοτε έχουν χρησιμοποιηθεί για διάφορους ιατρικούς σκοπούς.

Σε αυτό το άρθρο, θα αναλύσουμε πληροφορίες από επιστημονικά περιοδικά και ιατρικές έρευνες σχετικά με τις φαρμακολογικές ιδιότητες, τις θεραπευτικές χρήσεις και τους μηχανισμούς δράσης των αμφεταμινών. Θα εξετάσουμε επίσης τις πιθανές παρενέργειες και τοξικότητες που σχετίζονται με τη χρήση αυτών των φαρμάκων.

 

Θεραπευτική κατηγορία

Οι αμφεταμίνες ανήκουν στην κατηγορία των κεντρικών διεγερτικών του νευρικού συστήματος. Αυξάνουν την εγρήγορση, την προσοχή και τη συγκέντρωση, ενώ μειώνουν την κόπωση και την όρεξη. Χρησιμοποιούνται κυρίως για τη θεραπεία της ΔΕΠΥ σε παιδιά και ενήλικες, καθώς και της ναρκοληψίας, μιας διαταραχής του ύπνου που χαρακτηρίζεται από υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας.

 

Χημική δομή και ιδιότητες

Οι αμφεταμίνες είναι συνθετικές ενώσεις που μοιάζουν δομικά με τις κατεχολαμίνες, μια κατηγορία νευροδιαβιβαστών που περιλαμβάνει την ντοπαμίνη και τη νορεπινεφρίνη. Η βασική χημική δομή τους αποτελείται από έναν φαινολικό δακτύλιο με μια πλευρική αλειφατική αλυσίδα που περιέχει μια αμινομάδα. Οι αμφεταμίνες είναι διαθέσιμες σε διάφορες μορφές, όπως άλατα υδροχλωρικής και θειικής αμφεταμίνης.

 

Μηχανισμός δράσης

Ο κύριος μηχανισμός δράσης των αμφεταμινών περιλαμβάνει την αύξηση της συγκέντρωσης των μονοαμινικών νευροδιαβιβαστών, ιδιαίτερα της ντοπαμίνης και της νορεπινεφρίνης, στις συνάψεις του κεντρικού νευρικού συστήματος. Σύμφωνα με τους Fleckenstein et al. (“New insights into the mechanism of action of amphetamines”), οι αμφεταμίνες προκαλούν την απελευθέρωση αυτών των νευροδιαβιβαστών από τις προσυναπτικές νευρικές απολήξεις και αναστέλλουν την επαναπρόσληψή τους, οδηγώντας σε αυξημένη νευροδιαβιβαστική δραστηριότητα.

 

Ενδείξεις χρήσης

Οι αμφεταμίνες ενδείκνυνται πρωτίστως για τη θεραπεία της ΔΕΠΥ, μιας νευροαναπτυξιακής διαταραχής που χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στη συγκέντρωση, την παρορμητικότητα και την υπερκινητικότητα. Σε μια ανασκόπηση των Heal et al. (“Amphetamine, past and present–a pharmacological and clinical perspective”), σημειώνεται ότι οι αμφεταμίνες έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στη βελτίωση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ σε ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές.

Επιπλέον, οι αμφεταμίνες χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της ναρκοληψίας, μιας διαταραχής που προκαλεί υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας και αιφνίδια επεισόδια ύπνου. Βοηθούν στη βελτίωση της εγρήγορσης και στη μείωση της υπνηλίας σε ασθενείς με ναρκοληψία.

 

Προειδοποιήσεις

Προφυλάξεις πριν πάρετε αμφεταμίνες

Πριν ξεκινήσετε τη θεραπεία με αμφεταμίνες (φάρμακο Adderall, Dexedrine, Vyvanse κ.α.), είναι σημαντικό να ενημερώσετε τον γιατρό σας για τυχόν ιατρικές παθήσεις που μπορεί να έχετε, ιδιαίτερα καρδιαγγειακές παθήσεις, υπέρταση, γλαύκωμα ή ιστορικό εθισμού σε ναρκωτικές ουσίες. Θα πρέπει επίσης να αναφέρετε εάν παίρνετε άλλα συνταγογραφούμενα ή μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, καθώς οι αμφεταμίνες μπορεί να αλληλεπιδράσουν με ορισμένα από αυτά.

Οι έγκυες ή θηλάζουσες γυναίκες θα πρέπει να συμβουλεύονται τον γιατρό τους πριν πάρουν αμφεταμίνες, καθώς αυτά τα φάρμακα μπορεί να έχουν επιπτώσεις στο αναπτυσσόμενο έμβρυο ή να περάσουν στο μητρικό γάλα. Οι Carvalho et al. (“Toxicity of amphetamines: an update”) επισημαίνουν ότι η έκθεση σε αμφεταμίνες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο συγγενών ανωμαλιών και προβλημάτων ανάπτυξης του εμβρύου.

 

Αντενδείξεις

Οι αμφεταμίνες αντενδείκνυνται σε ασθενείς με γνωστή υπερευαισθησία ή αλλεργία στις αμφεταμίνες ή σε οποιοδήποτε από τα συστατικά του φαρμάκου. Άτομα με σοβαρή υπέρταση, προχωρημένη αρτηριοσκληρωτική καρδιαγγειακή νόσο, υπερθυρεοειδισμό ή γλαύκωμα κλειστής γωνίας δεν θα πρέπει να λαμβάνουν αμφεταμίνες. Επιπλέον, οι αμφεταμίνες δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα με αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAOI), καθώς αυτός ο συνδυασμός μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή υπερτασική κρίση.

 

Τι πρέπει να αποφύγετε

Κατά τη διάρκεια της θεραπείας με αμφεταμίνες, είναι σημαντικό να αποφεύγετε την κατανάλωση αλκοόλ, καθώς μπορεί να ενισχύσει ορισμένες παρενέργειες του φαρμάκου, όπως η ζάλη και η δυσκολία συγκέντρωσης. Θα πρέπει επίσης να αποφεύγετε δραστηριότητες που απαιτούν εγρήγορση, όπως η οδήγηση ή ο χειρισμός βαρέων μηχανημάτων, μέχρι να γνωρίζετε πώς σας επηρεάζει το φάρμακο.

 

Δοσολογία και χορήγηση

Η δοσολογία των αμφεταμινών εξαρτάται από την πάθηση για την οποία χρησιμοποιούνται και από τα ατομικά χαρακτηριστικά του ασθενούς, όπως η ηλικία, το βάρος και η ανταπόκριση στη θεραπεία. Ο γιατρός σας θα προσαρμόσει τη δόση ανάλογα με τις ανάγκες σας και θα παρακολουθεί στενά την πρόοδό σας για να διασφαλίσει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.

 

Οδοί και τρόποι χορήγησης

Οι αμφεταμίνες είναι διαθέσιμες σε διάφορες μορφές, συμπεριλαμβανομένων των από του στόματος δισκίων, καψουλών και διαλυμάτων. Σύμφωνα με τους Heal et al., τα σκευάσματα άμεσης αποδέσμευσης συνήθως λαμβάνονται δύο ή τρεις φορές την ημέρα, ενώ τα σκευάσματα παρατεταμένης αποδέσμευσης μπορούν να λαμβάνονται μία φορά την ημέρα. Είναι σημαντικό να ακολουθείτε προσεκτικά τις οδηγίες που σας δίνει ο γιατρός σας σχετικά με τον τρόπο και τον χρόνο λήψης του φαρμάκου.

 

Τι να κάνω αν παραλείψω μια δόση;

Εάν παραλείψετε μια δόση των αμφεταμινών (φάρμακο Adderall, Dexedrine, Vyvanse κ.α.), θα πρέπει να την πάρετε το συντομότερο δυνατό. Ωστόσο, εάν πλησιάζει η ώρα για την επόμενη προγραμματισμένη δόση, παραλείψτε την δόση που ξεχάσατε και συνεχίστε με το κανονικό σας πρόγραμμα. Μην πάρετε διπλή δόση για να αναπληρώσετε την παραλειφθείσα.

 

Υπερδοσολογία

Η υπερδοσολογία αμφεταμινών μπορεί να είναι επικίνδυνη και δυνητικά απειλητική για τη ζωή. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν σοβαρή ταχυκαρδία, υπέρταση, υπερθερμία, διέγερση, σπασμούς και καρδιακές αρρυθμίες. Οι Yamamoto et al. (“Amphetamine toxicities: classical and emerging mechanisms”) περιγράφουν τους πολλαπλούς μηχανισμούς τοξικότητας των αμφεταμινών, συμπεριλαμβανομένης της δυσλειτουργίας των νευροδιαβιβαστών, του οξειδωτικού στρες και της φλεγμονής. Σε περίπτωση υπερδοσολογίας, αναζητήστε άμεσα ιατρική βοήθεια.

 

Παρενέργειες

Οι συχνές παρενέργειες των αμφεταμινών περιλαμβάνουν:

• Απώλεια όρεξης
• Ξηροστομία
• Αϋπνία
• Πονοκέφαλο
• Ναυτία
• Ταχυκαρδία
• Νευρικότητα ή άγχος

Σοβαρές παρενέργειες που απαιτούν άμεση ιατρική προσοχή περιλαμβάνουν:

• Θωρακικό άλγος
• Δυσκολία στην αναπνοή
• Aλλαγές στην όραση
• Σπασμοί
• Ψυχωσικά συμπτώματα, όπως παραισθήσεις ή παραληρητικές σκέψεις

Αλληλεπιδράσεις

Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-φαρμάκου

Οι αμφεταμίνες μπορεί να αλληλεπιδράσουν με διάφορα φάρμακα, όπως:

• Αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAOI)
• Αντικαταθλιπτικά, όπως τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI)
• Φάρμακα για την υπέρταση ή καρδιαγγειακές παθήσεις
• Κάποια αντιψυχωσικά φάρμακα

Ενημερώστε τον γιατρό σας για όλα τα φάρμακα που παίρνετε πριν ξεκινήσετε τη θεραπεία με αμφεταμίνες.

Αλληλεπιδράσεις φαρμάκου-τροφής

Τροφές που περιέχουν οξέα, όπως ο χυμός γκρέιπφρουτ ή τα όξινα ποτά, μπορεί να επηρεάσουν την απορρόφηση και τη δράση ορισμένων σκευασμάτων αμφεταμίνης. Ο γιατρός ή ο φαρμακοποιός σας μπορεί να σας συμβουλεύσει σχετικά με τις τροφές ή τα ποτά που πρέπει να αποφεύγετε κατά τη λήψη αμφεταμινών.

Πρόσθετες σημαντικές πληροφορίες

Ειδικές προειδοποιήσεις για ηλικιωμένους και παιδιά

Οι ηλικιωμένοι ασθενείς μπορεί να είναι πιο ευαίσθητοι στις παρενέργειες των αμφεταμινών (φάρμακο Adderall, Dexedrine, Vyvanse κ.α.), ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις καρδιαγγειακές επιπτώσεις και την υπέρταση. Απαιτείται προσεκτική παρακολούθηση και προσαρμογή της δόσης σε αυτόν τον πληθυσμό. Στα παιδιά, οι αμφεταμίνες μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη και το ύψος, επομένως η ανάπτυξη θα πρέπει να παρακολουθείται στενά κατά τη διάρκεια της θεραπείας.

Ανάπτυξη ανθεκτικότητας

Η μακροχρόνια χρήση αμφεταμινών μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη ανοχής, γεγονός που σημαίνει ότι ο ασθενής μπορεί να χρειαστεί υψηλότερες δόσεις για να επιτύχει τα επιθυμητά θεραπευτικά αποτελέσματα. Αυτό μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εθισμού και κατάχρησης. Οι γιατροί θα πρέπει να παρακολουθούν τους ασθενείς για σημάδια εθισμού και να προσαρμόζουν τη θεραπεία ανάλογα.

Κλινικές μελέτες

Πολυάριθμες κλινικές μελέτες έχουν διερευνήσει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των αμφεταμινών για τη θεραπεία διαταραχών όπως η ΔΕΠΥ. Σύμφωνα με τους Heal et al. στο Journal of Psychopharmacology, ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές έχουν δείξει ότι οι αμφεταμίνες βελτιώνουν σημαντικά τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ σε παιδιά και ενήλικες. Ωστόσο, οι μακροχρόνιες επιπτώσεις της θεραπείας με αμφεταμίνες δεν έχουν ακόμη μελετηθεί πλήρως.

 

Συγκριτική αποτελεσματικότητα

Μελέτες έχουν συγκρίνει την αποτελεσματικότητα των αμφεταμινών με άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της ΔΕΠΥ, όπως η μεθυλφαινιδάτη. Ενώ και οι δύο κατηγορίες φαρμάκων έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές, ορισμένοι ασθενείς μπορεί να ανταποκρίνονται καλύτερα στη μία ή στην άλλη. Η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας εξαρτάται από ατομικούς παράγοντες και απαιτεί προσεκτική αξιολόγηση από έναν επαγγελματία υγείας.

 

Φαρμακολογικά χαρακτηριστικά

Οι αμφεταμίνες ασκούν τα διεγερτικά τους αποτελέσματα αυξάνοντας τη δραστηριότητα των νευροδιαβιβαστών ντοπαμίνης και νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με τους Fleckenstein et al. στο Annual Review of Pharmacology and Toxicology, οι αμφεταμίνες προκαλούν την απελευθέρωση αυτών των νευροδιαβιβαστών από τις προσυναπτικές νευρικές απολήξεις και αναστέλλουν την επαναπρόσληψή τους. Αυτό οδηγεί σε αυξημένη συγκέντρωση ντοπαμίνης και νορεπινεφρίνης στη συναπτική σχισμή, γεγονός που ευθύνεται για τις διεγερτικές και τις θεραπευτικές επιδράσεις των αμφεταμινών.

 

Συνοπτικά

Οι αμφεταμίνες (φάρμακο Adderall, Dexedrine, Vyvanse κ.α.) είναι συνθετικά ψυχοδιεγερτικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται κυρίως για τη θεραπεία της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) και της ναρκοληψίας. Δρουν αυξάνοντας τη δραστηριότητα των νευροδιαβιβαστών ντοπαμίνης και νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο, βελτιώνοντας την προσοχή, τη συγκέντρωση και την εγρήγορση. Ωστόσο, η χρήση τους συνδέεται με πιθανές παρενέργειες, όπως απώλεια όρεξης, αϋπνία και καρδιαγγειακές επιπτώσεις. Η μακροχρόνια χρήση μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη ανοχής και εθισμού. Οι αμφεταμίνες αντενδείκνυνται σε ορισμένες καταστάσεις και μπορεί να αλληλεπιδρούν με άλλα φάρμακα. Η θεραπεία με αμφεταμίνες απαιτεί στενή ιατρική παρακολούθηση και προσεκτική προσαρμογή της δόσης για την ελαχιστοποίηση των κινδύνων και τη μεγιστοποίηση των θεραπευτικών οφελών.

gnosiatriki.gr

 

ΠΡΟΣΟΧΗ: Η λήψη φαρμάκων χωρίς ιατρική επίβλεψη μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για την υγεία σας. Ακολουθείτε πάντα τις οδηγίες που αναγράφονται στις συσκευασίες των φαρμακευτικών σκευασμάτων, καθώς ενδέχεται να υπάρχουν αλλαγές στις προδιαγραφές των προϊόντων που προμηθεύεστε. Τα εμπορικά ονόματα που χρησιμοποιούνται σε αυτό το κείμενο είναι απλώς παραδείγματα δημοφιλών φαρμάκων με τις ουσίες που περιγράφονται, αλλά η ακριβής σύσταση μπορεί να διαφέρει από προϊόν σε προϊόν. Εδώ, η έμφαση δίνεται στις δραστικές ουσίες και όχι στα εμπορικά ονόματα. Τα ονόματα των φαρμάκων παρατίθενται μόνο για την ευκολία των αναγνωστών, αλλά πρέπει να διαβάζετε τις οδηγίες του κάθε σκευάσματος που θα χρησιμοποιήσετε καθώς μπορεί να διαφέρει. Η συνεχής επικοινωνία με τον γιατρό και τον φαρμακοποιό σας είναι απαραίτητη. Μην καταφεύγετε ποτέ στην αυτοχορήγηση φαρμάκων, γιατί εκθέτετε την υγεία σας σε σημαντικούς κινδύνους.

Συχνές Ερωτήσεις

Βιβλιογραφία

1. Heal, D. J., Smith, S. L., Gosden, J., & Nutt, D. J. (2013). Amphetamine, past and present–a pharmacological and clinical perspective. Journal of Psychopharmacology, 27(6), 479-496. journals.sagepub
2. Yamamoto, B. K., Moszczynska, A., & Gudelsky, G. A. (2010). Amphetamine toxicities: classical and emerging mechanisms. Annals of the New York Academy of Sciences, 1187(1), 101-121. onlinelibrary.wiley
3. Carvalho, M., Carmo, H., Costa, V. M., Capela, J. P., Pontes, H., Remião, F., … & Bastos, M. D. L. (2012). Toxicity of amphetamines: an update. Archives of toxicology, 86(8), 1167-1231. link.springer
4. Fleckenstein, A. E., Volz, T. J., Riddle, E. L., Gibb, J. W., & Hanson, G. R. (2007). New insights into the mechanism of action of amphetamines. Annual Review of Pharmacology and Toxicology, 47, 681-698. annualreviews